Αρχική Σελίδα | Ελληνική Εταιρεία Αλγολογίας | Χρήσιμες Συνδέσεις | Πληροφορίες για το Kοινό

Eξέλιξη της Αναισθησιολογίας στην Ελλάδα

Ε.Α.Ε / Σχετικά με εμάς / Μνήμες της Ε.Α.Ε. / Eξέλιξη της Αναισθησιολογίας στην Ελλάδα

Η ίδρυση της lατρικής Σxoλής στο Οθωνικό Πανεπιστήμιο (1837), η ίδρυση της lατρικής Εταιρείας Αθηνών (1835), η οργάνωση του lατροσυνεδρίου (1834) και οι διακεκριμένοι Βαυαροί γιατροί που ακολούθησαν τους νεαρούς Βασιλείς, Όθωνα και Αμαλία, στην Ελλάδα συνέβαλαν στην μεταφορά των ιατρικών γνώσεων απ' την Ευρώπη στη χώρα μας και στην ανάπτυξη της Ελληνικής Ιατρικής. Στο τέλος του 19ου αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου οι έλληνες χειρουργοί μεταφέρουν την πολύτιμη εμπειρία των ευρωπαίων συναδέλφων τους, όχι μόνο σε χειρουργικά θέματα, αλλά και σε θέματα αναισθησίας και συμβάλλουν αποφασιστικά στην πρόοδο της ελληνικής χειρουργικής.

Ο Αρχίατρος του Στρατού Ερρ. Τράϊμπερ με τον Επίατρο Ν. Πετσάλη, στις 14.4.1847 εφαρμόζουν για πρώτη φορά αναισθησία με αιθέρα ή αλλιώς «αιθερισμό» στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών και ο τύπος της εποχής τους αποθεώνει. Eκείνη την εποχή κυκλοφόρησαν στον ελληνικό ιατρικό τύπο, πολλά δημοσιεύματα, σχετικά με την Αναισθησία. Τα πιο ενημερωτικά υπάρχουν στην ιατρική εφημερίδα «Ιατρική Μέλισσα», του Αν. Γούδα, που κυκλοφορούσε στην Αθήνα από το 1835 μέχρι το 1859. (1)

Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου κυριαρχούσε η χορήγηση αναισθησίας δι' εισπνοής αιθέρα χλωροφόρμιου χλωριούχου αιθυλίου, συνήθως με την μέθοδο της ανοικτής σταγόνας «οpen-drop», μέχρι την ανακάλυψη και κατασκευή εξαερωτήρων και ροόμετρων ακριβείας στην δεκαετία του 1920, για την χορήγηση των συνακόλουθων πρωτοξειδίου και οξυγόνου. Η χρησιμοποίηση συσκευών και μηχανημάτων για την χορήγηση αναισθησίας αρχικά περιορίστηκε στις κοινές προσωπίδες απλές ή περισσότερο τελειοποιημένες, αφού την εισαγωγή σύγχρονων μηχανημάτων εμπόδιζε το μεγάλο κόστος και η έλλειψη ειδικευμένων χειριστών.(1)

Την χορήγηση αναισθησίας υπό την επίβλεψη πάντα του χειρουργού, αναλαμβάνανε πρακτικοί νοσοκόμοι οι αποκαλούμενοι «ναρκωτές ή χλωροφορμιστές», που αποδείχθηκαν όχι μόνο άριστοι χειριστές των μηχανημάτων για την ρυθμική ενστάλαξη αιθέρα ή χλωροφόρμιου, αλλά αναλάμβαναν και τον έλεγχο της πορείας και του βάθους της «ναρκώσεως». (1)

Μόλις το 1912 θεσπίζεται η παρουσία ιατρού στη γενική αναισθησία, αλλά η εμφάνιση ειδικευμένου αναισθησιολόγου θα αργήσει ακόμη πολύ. Ο Μεγαλοοικονόμου γράφει: σελις 464 « αι οικονομικαί δυσχέρειαι λόγω των διεθνών και εσωτερικών ανωμαλιών της εποχής αφ ενός και το πνεύμα προς την Γαλλικήν και Γερμανική σχολήν αφ ετέρου όπου το κεφάλαιον αναισθησία δεν είχε τόσας προόδους όσας εις τας Σαξωνικάς χώρας (Αγγλία-Αμερική) δεν επέτρεψαν τον εξοπλισμόν ούτε την ειδίκευση ιατρών εις τας αναισθησίας».(2)

Το 1925 ο καθηγητής φαρμακολογίας Δοντάς αναφέρει τους κινδύνους του χλωροφορμίου, δεν το συνιστά για βρέφη και παιδιά και προτιμά τον αιθέρα, αλλά ο αιθέρας προκαλεί αύξηση των εκκρίσεων μεγαλύτερη από αυτή του χλωροφορμίου και για τον λόγο αυτό συνιστάται χορήγηση (ένεση) ατροπίνης ή σκοπολαμίνης. (3) Στη διάρκεια του Μεσοπόλεμου η χρήση του χλωροφορμίου περιορίζεται αισθητά. Διάφορες στατιστικές της εποχής παρουσιάζουν πολύ μεγάλη θνητότητα με το χλωροφόρμιο παρά με τον αιθέρα. Κατά τον Αλιβιζάτο προκαλεί βαρεία ηπατική νέκρωση.

Με την χρήση των αναισθητικών διαπιστώθηκε και στην χώρα μας η σημασία της έγκαιρης εφαρμογής της τεχνητής αναπνοής. Το 1934 ο καθηγητής Κοντολέων συνιστά σαν αναισθητικό, την χορήγηση αβερτίνης με υποκλυσμό από το ορθό, που είχε δοκιμάσει με επιτυχία στη Γερμανία. Η αβερτίνη προκαλούσε ύπνο και όχι πλήρη αναισθησία, ενώ με την συμπληρωματική χορήγηση 10-15 γραμμαρίων αιθέρα, ο Κοντολέων επιτελούσε όλες τις επεμβάσεις.

Το 1902 ο Γερουλάνος εφήρμοσε για πρώτη φορά την προνάρκωση με χρήση φαρμακευτικών ουσιών μορφίνης - σκοπολαμίνης ανεξάρτητα γενικής ή τοπικής αναισθησίας.

Στην διάρκεια του μεσοπολέμου ο καθηγητής Μέρμηγκας εμφανίζεται θιασώτης της τοπικής αναισθησίας, που συμπληρώνει με αιθέρα. Γενικά, αυτή την περίοδο οι χειρουργοί, προτιμούσαν την τοπική αναισθησία λόγω έλλειψης μηχανημάτων και ειδικευμένων αναισθησιολόγων. Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα η νοβοκαΐνη με ή χωρίς επινεφρίνη, αντικατέστησε πλήρως τα άλλα τοπικά αναισθητικά που χρησιμοποιούνταν και ιδιαίτερα την κοκαΐνη. Ο Αλιβιζάτος συνιστά και την στοβαΐνη αντί της νοβοκαΐνης και μάλιστα σε ραχιαία αναισθησία, την οποία επαινεί σαν την κατ' εξοχή μέθοδο που επιτρέπει στον χειρουργό να πραγματοποιήσει την αναισθησία και συγχρόνως την εγχείρηση.(1)

Στα τρία μεγαλύτερα νοσοκομεία των Αθηνών, που ήταν ο Ευαγγελισμός η Πολυκλινική και το Πολιτικό Νοσοκομείο ( Ελπίς ), η μέθοδος της ραχιαίας αναισθησίας μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε ευρεία εφαρμογή στους ενήλικες, αλλά αντενδεικνυόταν στα παιδιά.

Η περίοδος του μεσοπολέμου υπήρξε για την ελληνική ιατρική και, φυσικά, για την «τέχνη της ναρκώσεως», εξαιρετικά γόνιμη και πολλοί διαπρεπείς χειρουργοί εφήρμοσαν στα ελληνικά νοσοκομεία όλες τις γνωστές επιστημονικές μεθόδους αναισθησίας που εφαρμοζόταν και στο εξωτερικό. Η είσοδος στο προσκήνιο του κυκλοπροπανίου και η εισαγωγή των βαρβιτουρικών στηv Ελλάδα στο τέλος της δεκαετίας του '30 έφερε επανάσταση στην αναισθησία. Αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο δίδεται τεράστια ώθηση στην Αναισθησιολογία, με τηv εισαγωγή νέων φαρμακευτικών ουσιών, (μυοχαλαρωτικών), την ενδοτραχειακή διασωλήνωση την αντικατάσταση του αιθέρα λόγω του ότι ήταν εύφλεκτο αέριο από το αλοθάνιο το 1955 και τα τελειότερα αναισθησιολογικά μηχανήματα, ώστε αναγνωρίζεται μεταπολεμικά σαν ανεξάρτητη και αυτοτελής ειδικότητα. Η απόσυρση του αιθέρα ο οποίος ήταν εύφλεκτο αέριο και η αντικατάσταση του από το αλοθάνιο και άλλα πτητικά αναισθητικά σηματοδότησε το τέλος μιας εποχής στην ιστορία της αναισθησιολογίας και την αρχή μιας άλλης.

Η ειδικότητα της Αναισθησιολογίας αναγνωρίσθηκε το 1953 από την πολιτεία και η Ελληνική Αναισθησιολογική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1955. Από την αρχή δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στην θεωρητική εκπαίδευση των αναισθησιολόγων η οποία υλοποιήθηκε με την μορφή μαθημάτων και διαλέξεων από αναισθησιολόγους και ιατρούς άλλων ειδικοτήτων. Το πρώτο ελληνικό σύγγραμμα Αναισθησιολογίας κυκλoφόρησε το 1961 από τον καθηγητή Σπύρο Μακρή με τον τίτλο «Αναισθησιολογία, Βασικαί Αρχαί». Η εργασία αυτή συμπληρώθηκε το 1978, λίγο πριν τον θάνατο του καθηγητή, με την έκδοση, το 1979, του δεύτερου συγγράμματος με τον τίτλο «Αναισθησιολογία εις την Κλινικήν Πράξιν».(4)

Το πρώτο αναισθησιολογικό περιοδικό ήταν η «Ελληνική Αναισθησιολογία» που κυκλοφόρησε το 1966 και συνεχίζεται ανελλιπώς η έκδοσή του μέχρι σήμερα. Την ίδια χρονιά, παράλληλα με όλες τις άλλες δραστηριότητές της η Ελληνική Αναισθησιολογική Εταιρεία καθιέρωσε την πραγματοποίηση συνεδρίου ανά διετία. Τα τέλη της δεκαετίας του 1950 ιδρύθηκαν Αναισθησιολογικά Τμήματα σε πολλά Νοσοκομεία της χώρας και ο θεσμός αυτός συνεχώς επεκτεινόταν στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη αλλά και στις επαρχιακές πόλεις.

Το 1973 δημιουργήθηκε έδρας αναισθησιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με πρώτο καθηγητή τον αείμνηστο Σπύρο Μακρή. Η είσοδος της Αναισθησιολογίας στον ακαδημαϊκό χώρο την γνώρισε στους φοιτητές και προσέλκυσε πολλούς καλούς φοιτητές στις τάξεις της. Ήδη από την δεκαετία του 1960 αρκετοί αναισθησιολόγοι και στη χώρα μας ασχολούνταν με δραστηριότητες εκτός χειρουργείου, δηλ. με την αντιμετώπιση του πόνου, την εντατική ιατρική, την αντιμετώπιση του πόνου του τοκετού.

Tις τελευταίες δεκαετίες οι συνθήκες της περιεγειρητικής διαχείρισης του αρρώστου έχουν αλλάξει δραματικά. Ο αναισθησιολόγος σταμάτησε να είναι ο ιατρός που έβλεπε πρώτη φορά τον ασθενή στο χειρουργείο λίγα λεπτά πριν την εγχείρηση, του χορηγούσε αναισθησία και τον φρόντιζε μέχρι να ξυπνήσει και να μεταφερθεί στο θάλαμο όπου σταματούσε και ο ρόλος του. Έχει πλέον καθιερωθεί η προεγχειρητική αξιολόγηση την παραμονή της επέμβασης, ενώ αποδίδεται ιδιαίτερη σημασία στην αντιμετώπιση του μετεγχειρητικού πόνου και στην διαπίστωση και αντιμετώπιση των πιθανόν μετεγχειρητικών προβλημάτων του ασθενούς. Πριν το 1980 η μέτρηση της αρτηριακής πίεσης και το ηλεκτροκαρδιογράφημα ήταν επαρκή για την παρακολούθηση του ασθενούς. Η υιοθέτηση των κατευθυντήριων οδηγιών της Αμερικανικής Εταιρείας Αναισθησιολόγων (ASA) στα μέσα της δεκαετίας του ‘80 για συνεχή διεγχειρητική παρακολούθηση, ειδικά με μη επεμβατικές τεχνικές όπως η παλμική οξυμετρία (η μέτρηση του κορεσμού της αιμοσφαιρίνης με οξυγόνο) και η καπνογραφία εκπνοής (η μέτρηση της συγκέντρωσης του εκπνεόμενου διοξειδίου του άνθρακα) είχε ως αποτέλεσμα την μείωση της θνητότητας και νοσηρότητας.

Σήμερα η δραστηριότητες των αναισθησιολόγων περιλαμβάνουν και άλλους τομείς όπως την καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση, την χορήγηση αναισθησίας σε άλλους χώρους εκτός χειρουργείου ή σε συνθήκες ιατρείου Office-based) για την πραγματοποίηση διαγνωστικών ή θεραπευτικών μεθόδων και τεχνικών και κυρίως την λειτουργία εξωτερικών ιατρειών για την έγκαιρη αξιολόγηση των αρρώστων και την εφαρμογή της κατάλληλης θεραπευτικής αγωγής και τη λειτουργία των ιατρείων πόνου.

Το 1994 ιδρύθηκε η Ελληνική Εταιρία Πόνου με αντικείμενο τις επιπτώσεις του πόνου και την αντιμετώπιση του, που τα μέλη της είναι κυρίως αναισθησιολόγοι. Επί πλέον έχουν αναπτυχθεί τμήματα με ειδικό αντικείμενο όπως αυτό της παιδιατρικής αναισθησίας, καρδιοχειρουργικής αναισθησίας, μαιευτικής αναισθησίας, με έντονη επιστημονική δραστηριότητα και παρουσία στα συνέδρια της Αναισθησιολογικής Εταιρίας.

Σήμερα μαζί με την επιτυχημένη διεκπεραίωση πολύπλοκων και βαρειών επεμβάσεων όπως καρδιοχειρουργικών μεταμοσχεύσεων, διορθώσεων συγγενών ανωμαλιών εγείρονται ζητήματα ασφάλειας, ποιότητας και ηθικής δεοντολογίας ενώ αναγνωρίζεται η ανάγκη της φαρμακολογική και κλινικής έρευνας. Για τις συνθήκες που επικρατούσαν μετά τον πόλεμο την δεκαετία του 1950 και τα πρώτα βήματα της αναισθησιολογίας ως ειδικότητα στην χώρα μας θα αναφερθώ στην ενδιαφέρουσα ομιλία της κυρίας Μαρίας Ιακωβίδη–Τούντα μιας από τις πρωτοπόρους και σκαπανείς στο χώρο μας. Το χειρόγραφο της ομιλίας της που έδωσε σε ειδική συνεδρία της Ελληνικής Αναισθησιολογικής Εταιρίας στις 3.2.2003 στο «Δώμα» του Νοσοκομείου Ευαγγελισμός με τίτλο: «Ιστορική αναδρομή. Για να θυμηθούν οι παλαιότεροι και να μάθουν οι νεώτεροι. Αναμνήσεις μιας πρωτοπόρου Ελληνίδας Αναισθησιολόγου» μου το παραχώρησε ευγενικά μετά από προσωπική επαφή και το παραθέτω ακέραιο πιστεύοντας ότι μέσα από τις γραμμές περιγράφονται γλαφυρά τα πρώτα βήματα της αναισθησιολογίας στην Ελλάδα.